Przedsiębiorcy w ramach współpracy z kontrahentami, decydują się często na rozliczenie wzajemnych transakcji drogą bezgotówkową. Jednym ze sposobów rozliczenia należności i zobowiązań jest kompensata. Artykuł przedstawi pokrótce, czym jest kompensata i w jaki sposób ją rozliczyć!
Kompensata - czym jest?
Kompensata jest to sposób na rozliczenie wzajemnych transakcji kontrahentów, zarówno zobowiązań jak i należności w formie bezgotówkowej. Kompensata powinna być przeprowadzona pomiędzy przedsiębiorcami, którzy mają wobec siebie wzajemne wierzytelności, co może poprawić płynność finansową danego przedsiębiorstwa.
Art. 498 Kodeksu Cywilnego
§1.Gdy dwie osoby są jednocześnie względem siebie dłużnikami i wierzycielami, każda z nich może potrącić swoją wierzytelność z wierzytelności drugiej strony, jeżeli przedmiotem obu wierzytelności są pieniądze lub rzeczy tej samej jakości oznaczone tylko co do gatunku, a obie wierzytelności są wymagalne i mogą być dochodzone przed sądem lub przed innym organem państwowym.
§2. Wskutek potrącenia obie wierzytelności umarzają się nawzajem do wysokości wierzytelności niższej.
Kompensata i jej rodzaje
Istnieją dwa rodzaje kompensaty zobowiązań:
- kompensaty ustawowe - czyli kompensata jednostronna regulowane przez kodeks cywilny (art. 498 kc). Przy stosowaniu tej kompensaty należy mieć spisane odpowiednie oświadczenie,
- kompensaty umowne - których podstawą jest zapis w umowie między kontrahentami, warunki jej są ustalane swobodnie.
Przykład 1.
Firmy Pana Marcina i Pana Pawła współpracują ze sobą. Firma pana Marcina posiada u firmy Pana Pawła zadłużenie w wysokości 1500 zł, natomiast firma Pana Pawła względem firmy Pana Marcina jest dłużna 500 zł. Obie wierzytelności spełniają warunek wymagalności. Firma Pana Pawła wystąpiła do firmy Pana Marcina z oświadczeniem o ustawowym potrąceniu należności. Po skompensowaniu wzajemnych należności zadłużenie firmy Pana Marcina względem Pawła wynosi 1000 zł i powinno ono zostać uregulowane w terminie płatności.
Dokumentacja kompensaty
Potrącenia wzajemnych wierzytelności w formie kompensaty ustawowej należy dokonać na podstawie oświadczenia, które należy złożyć drugiej stronie transakcji. W kodeksie cywilnym nie została określona forma w jakiej ma zostać sporządzone oświadczenie, niemniej jednak zalecane jest aby oświadczenie zostało sporządzone w formie pisemnej, na którym znajdą się takie elementy jak:
- miejscowość i data sporządzenia dokumentu
- podmioty kompensaty - dane podmiotów, które dokonują między sobą kompensaty wzajemnych zobowiązań
- pozostała kwota należności - wartości które zostaną rozliczone w ramach kompensaty należności
- sposób uregulowania pozostałej kwoty - informacja o formie płatności nierozliczonej kwoty w drodze kompensaty np. przelew
- podpis osoby, która wystawiła oświadczenie
- datę uregulowania pozostałej kwoty
Natomiast umowna kompensata wzajemnych zobowiązań opiera się na założeniach ustalonych przez strony na zasadzie swobody umów.
W momencie gdy, kontrahent (wierzyciel) umarza dług nabywcy oraz zwolnienie z długu zostaje przyjęte, wówczas zobowiązanie to wygasa.
Wzór umowy oświadczenia o potrąceniu wzajemnych wierzytelności został szczegółowo omówiony w artykule: Oświadczenie o kompensacie - wzór z omówieniem
Kiedy nie można zastosować kompensaty
Kompensata wzajemnych zobowiązań nie może zostać zastosowana w każdej sytuacji m.in gdy dotyczy wierzytelności niewymagalnych, przeterminowanych lub pochodzących z czynów niedozwolonych lub wyłączonych z potrącenia na mocy innych przepisów szczególnych, co zostało zawarte w art. 505 Kodeksu Cywilnego.
Art. 505. Kodeksu Cywilnego
Nie mogą być umorzone przez potrącenie:
1) wierzytelności nieulegające zajęciu;
2) wierzytelności o dostarczenie środków utrzymania;
3) wierzytelności wynikające z czynów niedozwolonych;
4) wierzytelności, co do których potrącenie jest wyłączone przez przepisy szczególne
Ponadto, wzajemne zobowiązanie wygasa, w momencie gdy dłużnik zobowiązał się, za zgodą wierzyciela do wykonania innego świadczenia bądź świadczenia w tej samej formie lecz z innej podstawy prawnej.
